Xaque Mate...

A esquerda, desaparecida

Por Reyes Mate

EL PERIÓDICO de Catalunya, 12/10/08

Zozobra o capitalismo. Non o din os vermellos de sempre, senón políticos neoliberais, banqueiros de pompa e até o presidente da patronal española. Mentres os podentes ou os seus representantes acoden con todos os medios ao seu alcance, mesmo os máis heterodoxos, a apagar o incendio, os intelectuais de esquerda enmudecen, non se sabe se porque non teñen nada que dicir ou porque xa o dixeron todo sen que ocorra nada. Mentres o capitalismo xace na unidade de coidados intensivos, o comunismo de IU loita off the record pola supervivencia. Hai que recoñecer que o capitalismo fixoo realmente ben. Conseguiu, en primeiro lugar, que a esquerda se impregne da súa cultura. En tempos de Felipe González, ideólogos socialistas do Programa 2000 coreaban ao Francis Fukuyama do fin da historia sentenciando que "o liberalismo era o horizonte insuperable da esquerda" ou que "o mercado non ten alternativa". Non contento con acabar coa esquerda ideolóxica, o neoliberalismo atacou á democracia. Había que adelgazar o Estado e reducilo a gardián da orde e dos negocios, liberándoo de todas as cargas sociais propias dun Estado de benestar, porque con elas lastrábase a competitividade do país. A voracidade competitiva chegou mesmo ao modo de tratar a investigación en humanidades e ciencias sociais. Só merece ser sostido o que é proveitoso (o que xera proveito ou beneficio) para a sociedade. A iso chámano agora sociedade do coñecemento. Púidose resumir esta situación cun titular nada esaxerado que reza así: O capitalismo neoliberal non ten necesidade da democracia. Por que a debía de ter, se a política funciona como unha oligarquía na que quen posúen o capital económico, cultural e mediático crearon un mundo que é un paraíso?

As diferenzas sociais, as cifras de mortos ou os custos ambientais que produce a globalización económica son espectaculares, pero entendemos relixiosamente que é o prezo da historia. O certo é que desde Ronald Reagan e Margaret Thatcher vén machucando con que hai que disciplinar á democracia. A política non pode ser o lugar das demandas insatisfeitas, dos desexos crecentes e inesgotables, da participación de todos. Para o individuo egoísta neoliberal, o homo democraticus é unha ameaza. O politólogo francés Jacques Rancière detecta a existencia dun "odio á democracia" nas filas dos sedicentes demócratas. Por qué chegamos tan lonxe? Guillermo de la Dehesa, un deses expertos que debe saber que é o que pasou, desmontaba con grande seguridade argumentativa pola radio o complexo armazón que nos levou até este momento. Ao oínte graváronselle dous momentos: que "os bancos venderan fume" (fume que alguén pagara cos seus aforros, pero que non se quedaron na caixa forte do banco, senón que se había esfumado no peto de alguén) e que "isto só pódeno arranxar os contribuíntes".

O sorprendente remate do experto é o que se deu en chamar socialismo para ricos: o Estado, vestido de Curro Jiménez, tomando dos pobres para salvar aos ricos. Todo convida a pensar que non vai ser a esquerda, os seus intelectuais ou políticos, a que suceda aos neoliberais, senón que eles vanse a suceder a si mesmos. Xa están oteando o horizonte, ofrecendo perchas ás que agarrarse. O que ocorreu, aseguran, non foi un empacho de avaricia, como dixo Joaquín Almunia, o comisario europeo de Asuntos Económicos, nun primeiro momento, senón que é froito dunha complexidade mal calculada. Pensabamos que sabiamos como funcionaba a man invisible do mercado; criamos que os científicos sabían por que investigaban isto e non aquilo; confiabamos en controlar os mecanismos da expansión planetaria da técnica. E agora resulta que eses saberes se nos escapan. Xa non hai xeito de adecuar o poder ao saber. Os políticos, que son os que deciden, teñen que ir ás apalpadelas. A política ten que despedir a vella idea de ser xustiza. Aristóteles, Santo Tomás, Rousseau, Marx e tutti quanti morreron. Tan só cábenos "a gobernanza do risco" e, como o que está en risco é a riqueza dos ricos, convídasenos a todos a correr no seu auxilio. Houbo un tempo no que a intelixencia se rebelaba contra o despropósito. Iso é o que parece que xa morreu.