A importancia dos zapatos...

Por Ángela Winik

Unha reflexión acerca da importancia do calzado nos campos de concentración "Nós somos os zapatos, as últimas testemuñas. Somos os zapatos de netos e avós de Praga, Cracovia, París e Amsterdam, e como estamos feitos só de tea e coiro, e non de sangue e carne, cada un de nós evitou o lume do inferno" Moshe Shulshtein (2)

Polonia dúas veces. Polonia enchida de sol, dourada, florida, ese foi o impacto que recibín ao chegar alí por vez primeira. Non era aquela Polonia gris que me imaxinara, porque a finais de abril o sol estalara con todo no ceo demasiado celeste para ese país que era incoloro para min ou, mellor dito, que estaba representado nun arco iris particular cuxa curvatura ía do branco ao negro, pasando só pola gama dos grises. Equivocárame. Polonia novamente. Polonia branca, fría con rúas desertas e algunhas luces iluminando fracos árbores de nadal ou quizais non eran fracos e eu víaos así. Era pouco o tempo que transcorrera entre unha visita e a outra. Con todo, tal foi o cambio na fisonomía da paisaxe que pareceronme anos.

Pero de abril a decembro hai só 8 meses, meses que poden ser determinantes da vida e a morte. Birkenau, Maidanek. Dous nomes tráxicos na memoria de quen pasou por alí e sobreviviu. Dous nomes tráxicos ao lembrar a quen quedou alí definitivamente. E cando evoco eses lugares volve a min a imaxe das dúas Polonias, o brillante alagada de sol e a branca, fría, amorfa por momentos. Percorrer os campos na primavera foi sentir que a natureza non é xusta. Foi sentir que non hai dereito a camiñar sobre o tapizado verde do pasto humedecido. Foi pensar que onde houbo morte non debe haber vida e con todo...

Percorrer os campos no inverno é sentir unha sensación de espanto e dor. Espanto porque desde a miña comodidade de roupa abrigada e apropiada podo non abarcar a magnitude de quen vivía alí e soportaba a inclemencia dun clima terrible. Estando en Birkenau, lonxe da entrada, comezou a nevar. Os copos que caían facíanse cada vez máis grandes e espesos e eu, petrificada, non podía seguir adiante. Case non podía ver a porta que conducía ao cómodo autobus que me resgardaría. Estaba inmóbil, non polo frío, nin pola neve. Miles de imaxes comezaron a aparecer na miña cabeza e non me permitían avanzar. Libros lidos, testemuños escoitados, todo iso apiñábase fronte a min e paralizábame o corpo e o corazón. Como é posible que isto sucedese?, como é posible que o home lle fixese isto ao home...? como é posible... ?

E de súpeto outra imaxe apareceuseme e aclara os meus pensamentos. Zapatos. Cando cheguei por primeira vez a Maidanek era primavera, fuí percorrendo o campo e sentíame forte, segura. Sabía sobre a Shoáh, e sentía que ese coñecemento me protexía. Cando cheguei á barraca dos zapatos tentei entrar e non puiden. Algo o impediu. Primeiro foi o profundo e penetrante cheiro da madeira humedecida mesturada co coiro e logo a magnitude do que se presentaba ante os meus ollos. Xa non eran números abstractos, tiña ante min a magnitude da Shoáh, unha inmensa barraca chea de zapatos, e aí mesmo deime de conta: dous zapatos, unha persoa, un par, unha persoa. Zapatos. Que importante era estar calzado adecuadamente. Tanto no inverno como no verán. Soportar a dor de pisar un chan duro e reseco polo sol era tan terrible como pisar a neve que cortaba, que partía a carne en dúas, que destruía. Moitos sobrevivientes relatan o coidado que cada un tiña desa peza tan importante, porque perder os zapatos era definitivamente estar condenado. E os zapatos foron o premio e a súa falta o castigo de quen se sabe transitar o último tramo da vida. Pero así como eran a vida podían resultar tamén a morte.

Primo Levi volve sempre á miña memoria, recordo a súa descrición acerca da importancia dos zapatos. O di no seu libro Se isto é un home (1): "E non creades que os zapatos na vida do Lager, son un factor sen importancia. A morte empeza polos zapatos: convertéronse para a maioría de nós en auténticos instrumentos de tortura que, despois de longas horas de marcha, ocasionan dolorosas feridas as cales fatalmente se infectan. Quen as padece está obrigado a andar coma se tivese unha bala no pé...".

Si, ese calzado era unha necesidade, pero era tamén a tortura, esa tortura permanente que se sumaba a todas as demais. Telos representaba un sufrimento extraordinario, pero, que pasaba se un non os tiña? Se un non tiña os zapatos, eses que se ataban con arame ou se sostiñan con tiras de tea, a vida facíase insoportable. Telos o era, pero non telos tamén. A vida era insoportable e todo contribuía a que isto fose así; pero a importancia dos zapatos era vital. Retorno a Polonia e véxome paralizada ante a entrada da barraca dos zapatos de Maidanek. Novamente o penetrante cheiro envólveme e impide que dea un paso máis.

Hoxe o campo está cuberto de neve, neve branca aínda que non pura, neve negra pola sucidade e porque no lugar dos mortos a pureza non existe. Existen as almas puras, pero o campo non o é , nin aínda hoxe a case 57 anos da finalización da guerra. As pegadas do exterminio están aí ao noso alcance e os zapatos como mudos testemuños que nos acompañan. Mudos testemuños da barbarie indescritible, pero mudos testemuños de que ese horror se cometeu contra homes, mulleres e nenos inocentes, sen distinción. Agora doume volta, voume e trato de levar comigo a pesada carga de estar nese lugar. Non na Shoáh, de ningunha maneira! Ninguén que non viva esa experiencia pode imaxinarse minimamente o que foi. Con todo, cando penso en zapatos, cando lembro a inmensa cantidade que tiven fronte a min, esa montaña de coiro descolorido polo tempo, non podo deixar de pensar: dous zapatos, unha persoa, un par de zapatos, ese neno que puido ser un grande profesor. Dous zapatos, unha persoa, un par de zapatos, esa muller que podía iluminar a casa coa súa alegría e as súas cancións. Dous zapatos... e definitivamente a miña cabeza déixase caer e non me queda outra cousa que rezar un kadish silencioso por todos eles.

1) Levi, Primo. Se isto é un home.

2) Toker, E., Weinstein, A. Seis millóns de veces un, o Holocausto, Ministerio do Interior, Bs .As, 1999.