De Ferrol a Mauthausen...

Por Alberto Leyenda
El País - 10/08/2011

Rexistrado co número 3.640 e co triángulo azul dos apátridas cosido no seu uniforme, Vítor Manuel Ares entrou en Mauthausen en 1940, despois de pasar por outro campo de exterminio, e saíu con graves secuelas pola desnutrición cinco anos despois, o 5 de maio de 1945, cando os aliados penetraron en territorio nazi e topáronse coa industrialización da morte que perpetrara o réxime de Adolf Hitler. Como Vítor Manuel, outras 18 persoas das comarcas de Ferrolterra, Eume e Ortegal padeceron na súa pel o horror dos campos nos que os presos, considerados infrahumanos, eran exterminados a través do traballo escravo. Agora as asociacións Memoria Histórica Democrática e Fuco Buxán propuxéronse rescatar as súas figuras, a través da investigación do historiador Enrique Barrera. Pretenden levantar un monumento cos seus nomes inscritos e publicar un libro no que se recompilen as súas historias.

Non todos tiveron a fortuna de sobrevivir -faleceron preto da metade dos 19-, pero o caso de Vítor Manuel, natural de Ares, é paradigmático. Era un suboficial da Mariña que combateu no bando republicano. Tras a vitoria franquista, exiliouse en Francia e como outros moitos galegos e españois foi internado nun campo de refuxiados. Cando comezou a II Guerra Mundial, recrutárono para unha Compañía de Traballadores Estranxeiros, que facía labores de apoio ao exército francés. Con todo, unha vez que as tropas nazis romperon a Liña Maginot e o Goberno galo se rendeu, as autoridades alemás e españolas acordaron enviar a uns 9.000 republicanos a campos de exterminio, dos que faleceron o 63%. Vítor Manuel foi dos que sobreviviu, a base para comer mondas e patacas crúas e grazas a unha "medio noiva" que era filla dun provedor e que lle daba comida ás agachadas, segundo relatou a un sobriño que lle foi a visitar en 1962.

A pesar desa alimentación extra, tras ser liberado tivo que estar varios anos recuperándose da desnutrición. A diferenza dos campos de exterminio xudeu (lager), nos de presos (stalags) non existía un programa de asasinato masivo, senón que se aproveitaba a forza de traballo dos reclusos e se lles subalimentada, ate que o deterioro impedíalles realizar os labores asignados. Entón matábanos e incinerábanos en fornos crematorios. Nun deles traballou Vítor Manuel. Outros presos, enfermos físicos e mentais, entre eles algún dos ferroláns, eran enviados ao próximo Castelo de Hartheim, onde, tras ser sometidos a experimentos científicos, eran gaseados.

Ao saír de Mauthausen, Vítor Manuel volveu a Francia e alí refixo a súa vida. Tras a guerra, nas igrexas francesas adoitábanse pór os nomes dos españois liberados, por se alguén quería reclamalos. En Perols, preto de Montpellier, había unha comunidade de exiliados do seu mesmo municipio, Ares. Cando viron o seu nome contactaron con el, e alí trasladouse. Traballou como mestre de obras e promotor inmobiliario e acabou casándose cunha española, tamén exiliada.

Os outros 18 represaliados desta comarca presentan peripecias bastante análogas, aínda que cada unha coas súas particularidades. Un deles, Juan José Casal, foi salvado in extremis por un amigo xudeu, que exercía como kapo -preso utilizado polas SS para controlar ao resto- e intercedeu para evitar o seu asasinato. Volveu a España a finais do sesenta, pero nunca quixo falar do seu pasado nos campos. Outro, Marcelino Pardal, valeuse das súas habilidades futbolísticas para salvar a vida. Xogara no Racing de Ferrol, e cando os nazis descubriron o seu talento alistárono no equipo do stalag. As SS organizaban partidos entre os distintos campos, por motivos propagandísticos ou de simple entretemento.

Para realizar esta investigación, que xa dura máis dun ano, Barrera botou man dos arquivos de Mauthausen, nos que os nazis apuntaban o lugar e data de nacemento de cada recluso, e asignábanlles un número de identificación. Tamén escudriñou rexistros municipais e realizado un amplo labor de campo, con entrevistas aos descendentes vivos. Algúns descoñecían que os seus parentes estivera en campos de exterminio, outros seguen vivindo en Francia.

Barrera destaca que é a terceira xeración, a dos netos, a que se interesa polo ocorrido cos seus familiares, fronte á actitude da xeración anterior, que optou polo esquecemento. "Forma parte da natureza humana que se queira restaurar a dignidade", salienta o historiador, que se revela contra a xustificación sen fundamento -co tópico de "algo faría"- de asasinatos e condenas "sen razón nin xuízo". Fronte a iso, opón as 19 historias de sufrimento e morte por formar parte do bando perdedor.