Por Emilio Lamo de Espinosa*
ABC - 14.11.2012
A partir dos anos 40 do pasado século, unha das grandes figuras da
brillante intelectualidade centroeuropea, o filósofo checo Jan Patocka,
perseguido primeiro polos nazis e máis tarde polos comunistas, e afogado
polo drama da guerra, o Holocausto e o Gulag, foi elaborando escritos
varios que se publicaron máis tarde co título de Europa despois de
Europa. Para entón facía décadas que falecera; en 1977 asinara xunto a
Vaclav Havel a Carta77, o que lle levaría ao cárcere, a un
interrogatorio brutal de máis de once horas e, poucos días despois, á
súa morte. Naquelas análises Patocka daba testemuño da aparición dun
mundo «poseuropeo» nunha era que, con visión profética, denominaba a
«era planetaria». Como antes Stefan Zweig, Patocka aseguraba que Europa
"suicidouse" nas dúas guerras mundiais, pero con todo xerara unha
«mundialización» das súas institucións nunha «herdanza espiritual» que
habería que recuperar. Europa, concluía Patocka, debía repensarse nese
novo mundo poseuropeo.
A idea estaba no aire, pois era unha máis das evidentes consecuencias da guerra. Por aqueles mesmos anos (concretamente o 16 de febreiro de 1955), o gran historiador británico Barraclough pronunciaba na Universidade de Liverpool unha transcendental conferencia titulada "A fin da historia europea", na que aseguraba que, tras pasar da Era Mediterránea á Era Europa e, tras ela, á Era Atlántica, vemos agora emerxer unha Era do Pacífico que nos forza pensar o mundo doutro xeito. Iso non significa -continuaba Barraclough- «que a historia europea haxa terminado», por suposto. Pero si «que deixa de ter significación histórica» e pasa a ser unha «historia rexional» máis, xa non «a historia do mundo», como foi durante os últimos séculos. Ambos tiñan razón e a causa última diso radica, como ocorre con frecuencia, na demografía, que é o destino, segundo escribiu Augusto Comte. Efectivamente, entre 1950 e o ano 2000 a poboación mundial duplicouse, pero case todo ese crecemento tivo lugar no chamado Terceiro Mundo. E así, se naquela data (1950), antonte como quen di, dos dez países máis poboados do mundo seis eran europeos, hoxe, do vinte máis poboados, hai só un, Alemaña. Europa era entón máis do 25% da poboación do mundo, pero hoxe é bastante menos do 10% e para mediados deste século será pouco máis do 6%. As dúas Américas, norte e sur, serán entón outro 6% ou 7% aproximadamente cada unha, e todo o vello Occidente sumará pouco máis do 20%. Mentres, Asia é xa o 60%, e África leva camiño de ser máis do 20%. Dez asiáticos e tres africanos por cada europeo. E falamos de cantidade de poboación, non de calidade, pois a consecuencia do escaso crecemento é o acelerado envellecemento da poboación europea.
Durante algunhas décadas esta asimetría demográfica entre Occidente (the West) e o resto (the rest) carecía de relevancia, pois sobre ela se superpuña outra asimetría, inversa á anterior, de produtividades percápita. Eramos poucos, si, pero con altísima produtividade comparada. Pero esa vantaxe está a desaparecer ao ritmo dunha acelerada difusión de tecnoloxías (duras e brandas), que xera unha acelerada converxencia de produtividades. Lembremos que o PIB dun país é só poboación x produtividade percápita, de modo que se converxen as produtividades as potencias demográficas dóbranse de potencias económicas, que se dobran á súa vez en potencias militares e estratéxicas. E así, Europa occidental, que chegou a ser o 33% do PIB mundial na época dourada da Revolución Industrial, descendeu a un 20% aproximadamente, e segue descendendo. Mentres, China é xa a segunda economía do mundo, que pode alcanzar á dos Estados Unidos nun par de décadas, se non antes. En PPA a India é a cuarta, Rusia a sexta, Brasil a oitava, México a undécima, Corea do Sur a duodécima; todos, por certo, por diante de España, que en poucos meses descendeu á posición décimo terceira. E o poder económico, por suposto, dóbrase en poder político e militar. China gaña xa máis votacións en Nacións Unidas que Europa, cando fai un par de décadas era ao contrario. E China ou India, con exércitos que son xa inmensos (de máis de 2,5 millóns de homes o de China), e nuclearizadas, están a construír aceleradamente armadas oceánicas para asegurar as rutas de subministración dos seus recursos a través do mar do Sur, sen esquecer o control do espazo (e India proponse chegar á Lúa).
Barraclough tiña razón. Durante máis de trescentos anos a historia do mundo, a historia de América, de Asia ou de África, escribiuse aquí, en Europa, escribiuse nel Escorial ou en Lisboa, en Londres, París, Berlín, máis tarde en Washington. Isto xa non é así. Tras a segunda guerra mundial Europa perdeu os seus imperios coloniais e, de feito, entre 1945 e 1991, foi ela mesmo territorio colonizado por potencias periféricas, extraeuropeas, polos Estados Unidos ou a Unión Soviética, incapaz de controlar o seu propio destino.
Pois ben, a pregunta agora é se nos próximos séculos Europa será quen de cando menos controlar o seu propio destino ou, como lle ocorreu ao resto do mundo antes, ese destino escribirase en Beijing ou outro lugar. En todo caso, o que os historiadores chamaron a Era de Europa, que comezou coas grandes navegacións de altura dos iberian pioneers (en acertada expresión de Toynbee; un dos primeiros foi Juan Sebastian Elcano) tocou ao seu fin.
Hai alternativa? Pode. O 19 de setembro de 1946, pouco despois de que calase o ruído das armas, no seu famoso discurso de Zúric, dicía Churchill: "Hai un remedio que, se se adoptase dunha maneira xeral e espontánea, podería cambiar todo o panorama por sorpresa, e en poucos anos podería converter a Europa, ou á maior parte dela, en algo tan libre e feliz como é Suíza hoxe en día. Cal é ese eficaz remedio? É volver crear a familia europea".
Pois ben, o desexo de Churchill cumpriuse, a «familia europea» xa está creada e Europa é tan «libre e feliz como Suíza». Pero aquel desexo contiña unha profunda ironía que hoxe vemos con claridade: o de transformarnos nunha sociedade de alta calidade pero illada e ensimesmada: ser «a Suíza do mundo». Un fermoso e elegante parque temático, belo, culto, sofisticado e decadente, un lugar ideal para vivir, onde os ricos do mundo enviarán aos seus fillos a estudar e manterán residencias secundarias, cheo de museos, óperas e teatros, pero pechado ao mundo, illado e irrelevante. Quizá non seremos problema para ninguén, pero tampouco a solución de ningún problema. Non nos enganemos, ese non é o futuro, senón en boa medida o presente, e así nos ven xa no resto do mundo. Para os habitantes do planeta os Estados Unidos son a gran potencia indiscutible (81%), seguida por China (50%), e xa moi por detrás, e case empatados, por Rusia (39%), Xapón (35%) e a UE e o Reino Unido (igualados no 34%). Un ranking que non deixa de ser sorprendente: a UE non é percibida como máis poderosa que o Reino Unido, Xapón ou Rusia! Pero máis interesante é analizar quen outorga á UE esa mediocre posición, pois, mentres que o 81% dos alemáns ou o 76% dos ingleses aseguran que a UE é hoxe un "poder mundial", só pensan o mesmo o 5% dos indios, o 12% dos brasileiros, o 13% dos rusos ou o 20% dos xaponeses. Os europeos estamos convencidos de que somos unha potencia mundial, pero, desgraciadamente, o mundo non se decatou. Algo debemos de facer moi mal para ser así percibidos.
Este é inevitablemente o noso transfondo, aínda que non o saibamos aínda: o dun mundo poseuropeo e unha Europa despois da Era de Europa. O tamaño importa, vaia se importa. Somos pequenos e non estamos unidos. Por iso necesitamos máis Europa, non menos, e necesitámola xa mesmo (quizais onte), non mañá ou pasadomañá. Ten toda a razón Durao Barroso: ou máis Europa, ou a irrelevancia.
*Emilio Lamo de Espinosa é presidente do Real Instituto Elcano de Estudos Internacionais e Estratéxicos.
A idea estaba no aire, pois era unha máis das evidentes consecuencias da guerra. Por aqueles mesmos anos (concretamente o 16 de febreiro de 1955), o gran historiador británico Barraclough pronunciaba na Universidade de Liverpool unha transcendental conferencia titulada "A fin da historia europea", na que aseguraba que, tras pasar da Era Mediterránea á Era Europa e, tras ela, á Era Atlántica, vemos agora emerxer unha Era do Pacífico que nos forza pensar o mundo doutro xeito. Iso non significa -continuaba Barraclough- «que a historia europea haxa terminado», por suposto. Pero si «que deixa de ter significación histórica» e pasa a ser unha «historia rexional» máis, xa non «a historia do mundo», como foi durante os últimos séculos. Ambos tiñan razón e a causa última diso radica, como ocorre con frecuencia, na demografía, que é o destino, segundo escribiu Augusto Comte. Efectivamente, entre 1950 e o ano 2000 a poboación mundial duplicouse, pero case todo ese crecemento tivo lugar no chamado Terceiro Mundo. E así, se naquela data (1950), antonte como quen di, dos dez países máis poboados do mundo seis eran europeos, hoxe, do vinte máis poboados, hai só un, Alemaña. Europa era entón máis do 25% da poboación do mundo, pero hoxe é bastante menos do 10% e para mediados deste século será pouco máis do 6%. As dúas Américas, norte e sur, serán entón outro 6% ou 7% aproximadamente cada unha, e todo o vello Occidente sumará pouco máis do 20%. Mentres, Asia é xa o 60%, e África leva camiño de ser máis do 20%. Dez asiáticos e tres africanos por cada europeo. E falamos de cantidade de poboación, non de calidade, pois a consecuencia do escaso crecemento é o acelerado envellecemento da poboación europea.
Durante algunhas décadas esta asimetría demográfica entre Occidente (the West) e o resto (the rest) carecía de relevancia, pois sobre ela se superpuña outra asimetría, inversa á anterior, de produtividades percápita. Eramos poucos, si, pero con altísima produtividade comparada. Pero esa vantaxe está a desaparecer ao ritmo dunha acelerada difusión de tecnoloxías (duras e brandas), que xera unha acelerada converxencia de produtividades. Lembremos que o PIB dun país é só poboación x produtividade percápita, de modo que se converxen as produtividades as potencias demográficas dóbranse de potencias económicas, que se dobran á súa vez en potencias militares e estratéxicas. E así, Europa occidental, que chegou a ser o 33% do PIB mundial na época dourada da Revolución Industrial, descendeu a un 20% aproximadamente, e segue descendendo. Mentres, China é xa a segunda economía do mundo, que pode alcanzar á dos Estados Unidos nun par de décadas, se non antes. En PPA a India é a cuarta, Rusia a sexta, Brasil a oitava, México a undécima, Corea do Sur a duodécima; todos, por certo, por diante de España, que en poucos meses descendeu á posición décimo terceira. E o poder económico, por suposto, dóbrase en poder político e militar. China gaña xa máis votacións en Nacións Unidas que Europa, cando fai un par de décadas era ao contrario. E China ou India, con exércitos que son xa inmensos (de máis de 2,5 millóns de homes o de China), e nuclearizadas, están a construír aceleradamente armadas oceánicas para asegurar as rutas de subministración dos seus recursos a través do mar do Sur, sen esquecer o control do espazo (e India proponse chegar á Lúa).
Barraclough tiña razón. Durante máis de trescentos anos a historia do mundo, a historia de América, de Asia ou de África, escribiuse aquí, en Europa, escribiuse nel Escorial ou en Lisboa, en Londres, París, Berlín, máis tarde en Washington. Isto xa non é así. Tras a segunda guerra mundial Europa perdeu os seus imperios coloniais e, de feito, entre 1945 e 1991, foi ela mesmo territorio colonizado por potencias periféricas, extraeuropeas, polos Estados Unidos ou a Unión Soviética, incapaz de controlar o seu propio destino.
Pois ben, a pregunta agora é se nos próximos séculos Europa será quen de cando menos controlar o seu propio destino ou, como lle ocorreu ao resto do mundo antes, ese destino escribirase en Beijing ou outro lugar. En todo caso, o que os historiadores chamaron a Era de Europa, que comezou coas grandes navegacións de altura dos iberian pioneers (en acertada expresión de Toynbee; un dos primeiros foi Juan Sebastian Elcano) tocou ao seu fin.
Hai alternativa? Pode. O 19 de setembro de 1946, pouco despois de que calase o ruído das armas, no seu famoso discurso de Zúric, dicía Churchill: "Hai un remedio que, se se adoptase dunha maneira xeral e espontánea, podería cambiar todo o panorama por sorpresa, e en poucos anos podería converter a Europa, ou á maior parte dela, en algo tan libre e feliz como é Suíza hoxe en día. Cal é ese eficaz remedio? É volver crear a familia europea".
Pois ben, o desexo de Churchill cumpriuse, a «familia europea» xa está creada e Europa é tan «libre e feliz como Suíza». Pero aquel desexo contiña unha profunda ironía que hoxe vemos con claridade: o de transformarnos nunha sociedade de alta calidade pero illada e ensimesmada: ser «a Suíza do mundo». Un fermoso e elegante parque temático, belo, culto, sofisticado e decadente, un lugar ideal para vivir, onde os ricos do mundo enviarán aos seus fillos a estudar e manterán residencias secundarias, cheo de museos, óperas e teatros, pero pechado ao mundo, illado e irrelevante. Quizá non seremos problema para ninguén, pero tampouco a solución de ningún problema. Non nos enganemos, ese non é o futuro, senón en boa medida o presente, e así nos ven xa no resto do mundo. Para os habitantes do planeta os Estados Unidos son a gran potencia indiscutible (81%), seguida por China (50%), e xa moi por detrás, e case empatados, por Rusia (39%), Xapón (35%) e a UE e o Reino Unido (igualados no 34%). Un ranking que non deixa de ser sorprendente: a UE non é percibida como máis poderosa que o Reino Unido, Xapón ou Rusia! Pero máis interesante é analizar quen outorga á UE esa mediocre posición, pois, mentres que o 81% dos alemáns ou o 76% dos ingleses aseguran que a UE é hoxe un "poder mundial", só pensan o mesmo o 5% dos indios, o 12% dos brasileiros, o 13% dos rusos ou o 20% dos xaponeses. Os europeos estamos convencidos de que somos unha potencia mundial, pero, desgraciadamente, o mundo non se decatou. Algo debemos de facer moi mal para ser así percibidos.
Este é inevitablemente o noso transfondo, aínda que non o saibamos aínda: o dun mundo poseuropeo e unha Europa despois da Era de Europa. O tamaño importa, vaia se importa. Somos pequenos e non estamos unidos. Por iso necesitamos máis Europa, non menos, e necesitámola xa mesmo (quizais onte), non mañá ou pasadomañá. Ten toda a razón Durao Barroso: ou máis Europa, ou a irrelevancia.
*Emilio Lamo de Espinosa é presidente do Real Instituto Elcano de Estudos Internacionais e Estratéxicos.
No hay comentarios:
Publicar un comentario