As guerras esquecidas: Baluchistán...

 Bandeira de Baluchistán

Baluchistán é unha nación situada ao suroeste de Paquistán. Conta con algo máis de sete millóns de habitantes (o 5% do total do país) repartidos en trescentos cincuenta mil quilómetros cadrados, o que supón case a metade do territorio paquistaní. A nación baluchi vive desde hai séculos nese territorio e logrou formar varias entidades estatais independentes ao longo da historia, sendo o kanato de Kalat a máis importante. Coincidindo coa época do imperialismo, os ingleses integraron dito kanato dentro das posesións da India británica, respectando a súa soberanía para os asuntos internos. Para facer efectiva esta integración pactouse unha repartición do territorio cos veciños de Irán e Afganistán. Desde entón o pobo baluchi atópase dividido entre tres estados, disperso por unha superficie lixeiramente superior á española. Trátase dunha comunidade islámica sunnita que conta coa súa propia lingua e un dereito consuetudinario (Rawah) propio que se caracteriza pola súa grande tolerancia e apertura fronte ao ríxido Código Pastunwali dos seus veciños pastunes.

O territorio de Baluchistán caracterízase polo seu clima árido con montañas desérticas que gardan importantes reservas minerais e de gas. A iso hai que engadir un amplo litoral costeiro, tamén árido, que permite ao estado paquistaní gozar dunha ampla zona económica sobre as augas do Índico e desenvolver importantes proxectos estratéxicos como a construción do porto de Gwadar, preto da fronteira con Irán, que está chamado a ser a maior base da súa mariña de guerra nunha zona afastada á fronteira coa India, para gozar de maior seguridade e profundidade estratéxica ante unha posible guerra entre ambos os estados rivais.

A orixe das reivindicacións nacionais baluchis

Cando se produciu a partición da India británica, Baluchistán, debido á súa maioría islámica, foi asignada ao nacente estado paquistaní. Con todo existiu un forte rexeitamento desde o inicio a esa incorporación ditada pola potencia colonial sen consultar tanto ao pobo como ás autoridades tradicionais. Por iso é polo que se proclamase a independencia que durante un ano aguantou as brutais presións para a súa incorporación efectiva en Paquistán. Finalmente o exército paquistaní invadiu Kalat iniciándose un proceso de resistencia que, con diversas fluctuacions, mantívose ate os nosos días.

A primeira revolta prolongouse ata finais dos anos cincuenta, un segundo brote de rebelión estendeuse pola rexión durante a década dos setenta coincidindo co avance as ideas laicas e esquerdistas en Afganistán que culminaron coa proclamación da república en 1973. Naquela época de Guerra Fría, a insurrección baluchi foi presentada por Paquistán como unha manobra soviética que buscaba avanzar cara ás augas cálidas do Índico recordando o avance e ameaza do Gran Xogo do século XIX entre a Rusia zarista e o colonialismo británico. A última revolta iniciouse na década dos anos noventa e chega ata hoxe aínda que se trata dunha guerra secreta e esquecida que apenas aparece nos medios de prensa occidentais en contraste coa presenza constante que outras loitas como a palestina ou a kurda reciben nos medios de comunicación e organismos internacionais.

A explotación dos recursos como base da rebelión baluchi 

Desde que se proclamou o estado paquistaní, unha das principais prioridades do mesmo foi a de conformar unha identidade nacional unitaria a unha entidade estatal nova e artificial baseada na relixión islámica da súa poboación. Ese proceso de construción fíxose a partir da suma de dúas comunidades: a poboación do Punxab, a provincia máis poboada e os mohajirs, refuxiados musulmáns procedentes da India. Todo iso en detrimento do resto de poboacións como os pastuns, cachemires ou baluchis.

Isto deu como resultado un modelo de estado no que non son oprimidos os intereses dos diferentes pobos que residen dentro as súas fronteiras. Así, os baluchis denuncian a súa marxinación nos diferentes chanzos administrativos do estado. De forma significativa só supón o 0,5% do Corpo de Fronteiras ou o 1% dos efectivos da Garda Costeira. Ao mesmo tempo iniciouse unha política de explotación dos recursos naturais de Baluchistán, sobre todo minerais e gas. O caso do gas é paradigmático xa que ten unha importancia estratéxica. En Baluchistán prodúcese o 45% do total que necesita o país para abastecer as súas necesidades. Só un 17% desa produción consómese na rexión produtora e o estado central paquistaní apenas inviste en Baluchistán o 6% dos beneficios que xenera esa fonte de enerxía. Os nacionalistas beluchis denuncian a existencia dunha política que ten como obxectivo manter o subdesenvolvemento da rexión para impedir que un acelerado medre económico poida incrementar as demandas independentistas.

Os datos son moi elocuentes. As estatísticas oficiais indican a existencia duns niveis de pobreza que triplican aos existentes en Punxab, a rexión máis rica e poboada. O 60% da poboación carece de acceso ao auga potable en condicións aceptables, un grave problema que afecta a súa capital histórica, Quetta, tamén a cidade máis poboada que supera o millón de habitantes como consecuencia da avalancha de refuxiados pastuns procedentes de Afganistán. No caso do gas, os datos son sanguentos. Os primeiros xacementos descubríronse en Siu en 1953. Para o ano 1964 iniciouse o abastecemento á rexión de Punxab, con todo, non chegou a Quetta, a capital de Baluchistán ate 1986 e aínda hoxe, só 4 dos 26 distritos nos que está dividido teñen acceso á rede de gaseoductos oficiais.

A esta brutal explotación colonial, os nacionalistas engaden outros dous elementos da política oficial: a islamización e a militarización do territorio. Paquistán defínese como estado islámico e, desde os seus inicios, mantivo unha relación ambigua con diversos movementos islamitas que foron instrumentalizados desde o aparello de estado en apoio dos diversos grupos que ostentaron o poder desde a independencia. No caso de Baluchistán, o estado impulsa o crecemento da rede de madrassas ou escolas coránicas en mans dos diversos grupos integristas unionistas. Deste xeito apenas existe a rede de escolas públicas laicas defendidas desde o nacionalismo baluchi. Isto obriga a que a metade dos menores escolarizados o fagan na rede relixiosa que funciona como un factor de integración a partir da ideoloxía oficial islámica. Entre as mulleres a taxa de alfabetización redúcese ao 5%.

Baluchistán ten tamén unha enorme importancia estratéxica. As montañas de Niveis Toh foron utilizadas para desenvolver o proxecto nuclear paquistaní con instalacións onde fabricou e probouse a bomba atómica. Ademais, a súa distancia da fronteira coa India convértelle en lugar ideal para a creación de bases militares seguras. O proxecto de Gwadar estase financiando con investimentos procedentes de China. O obxectivo final permitirá a creación dunha cidade en pleno deserto que pasará de 70000 habitantes a dous millóns, na súa inmensa maioría colonos de orixe non baluchi. Desenvolver estes proxectos no medio da insurxencia levou a un proceso de crecente militarización. Finalmente, fíxose realidade o temor baluchi a converterse nunha minoría na súa propia patria.

A presenza pastún

Dos seis millóns de habitantes, os baluchis representan o 55% do total sendo os pastuns o outro compoñente fundamental da poboación cun 35%. Os distritos do norte están poboados por pastuns cuxa importancia foi crecendo co tempo. Os distritos do norte son xa de maioría pastún e en parte deles aplícase do Pastunwali. Na actualidade representan a maioría na capital, Quetta, e a súa presenza está activando un crecente enfrontamento étnico que serve aos intereses do estado paquistaní para desactivar a mobilización independentista baluchi.

Con todo, este feito complícase coa presenza entre a poboación pastun de sectores que apoian aos talibán así como o temor a que grupos como Al Qaeda poida implantarse na rexión. Debido ao escaso desenvolvemento económico da zona, un sector importante da poboación dedícase ao cultivo do opio así como ao contrabando, o que converte en porosas as fronteiras existentes entre os estados presentes en territorio baluchi. Este feito é significativo porque na rexión de Sistán-Baluchistán, integrada en Irán, rexistráronse accións armadas baluchis impulsada por un grupo de resistencia militar clandestino, Os Soldados de Jundallah, que provocaron forte preocupación en Teherán e está contribuíndo a complicar as xa tensas relacións entre Irán e Paquistán. Deste xeito estaríase xestando un conflito transnacional en territorio de Baluchistán.

A última revolta nacional 

As rebelións de décadas pasadas saldáronse con milleiros de mortos e un proceso de ocopación e militarización que serviu para deslexitimar ao estado paquistaní ante os ollos da inmensa maioría do pobo baluchi. Na última década os enfrontamentos recrudeceronse coa creación de grupos armados como o Exército para a Liberación Nacional de Beluchistán-ELNB e a Organización de Estudantes Baluchis. Producíronse importantes baixas por ambas as partes, incluídos traballadores de orixe chinesa nas instalacións de Gwadar. No ano 2006 o exército paquistaní acabou coa vida de Nawab Akbar Bugti, líder da insurxencia independentista baluchi. Aquel feito deu paso a unha forte onda de protestas nas que a poboación baluchi desafiou o toque de queda en Quetta para asaltar as instalacións da policía e queimar bancos e coches oficiais. Foi unha das escasas ocasións nas que os medios de comunicación internacionais falaron brevemente do problema nacional de Baluchistán. Desde entón, os enfrontamentos continuaron e a resposta do estado fíxose cada vez máis sanguenta coa existencia de numerosas denuncias de detencións arbitrarias, torturas xeneralizadas e milleiros de desaparicións de militantes baluchis. A guerra secreta segue en Baluchistán tapada ou encuberta polos graves acontecementos que se suceden a diario nas rexións fronteirizas con Afganistán ou pola guerra sectaria que se desenvolve no resto de Paquistán entre grupos combatentes sunnitas e chiitas. Con todo, esta escalada represiva do estado paquistaní non impediu que algunhas organizacións de Dereitos Humanos denunciaran a grave situación que padece o pobo baluchi e sinalen directamente ao estado como responsabel das múltiples atrocidades que se están cometendo. Recentemente, a Comisión Asiática de Dereitos Humanos emitiu un comunicado no que denunciaba a creación de grupos paramilitares desde os órganos do estado paquistaní co obxectivo de eliminar a intelectuais e activistas da causa nacional baluchi, o que demostraría o mantemento dun importante nivel de mobilización entre a poboación baluchi e un estado que non dubida en utilizar tácticas de guerra sucia para acabar cun movemento independentista que ameaza con converterse nun serio problema capaz de complicar aínda máis a xa delicada situación política de Paquistán.