A base do "socialismo sueco"...

Por Lluis Pérez

http://www.socialdemocracia.org/backup/content/view/1160/2/

Moito tense falado sobre o modelo do "socialismo sueco" nas contornas socialdemócratas de media Europa. Para os que non nos volvemos "terceiravia" o modelo sueco sedúcenos e móstranos que hai un xeito diferente de facer as cousas, que un modelo social e económico fortemente igualitario, universalista e redistributivo non ten por que estar en conflito co desenvolvemento dunha economía competitiva, libre e eficiente, nin tampouco ten por que estar sometido a constantes derrotas electorais. Por suposto, nesta admiración polo modelo da socialdemocracia sueca hai niveis. Hainos que simplemente din "o que funciona en Suecia gústanos, logo debemos copialo e aplicalo á nosa sociedade". E estamos, noutro extremo, os que temos en conta que cada sociedade é un mundo aparte e que Suecia, por razóns culturais, demográficas, históricas e sociais é moi distinta de, por exemplo, Catalunya. E que, por tanto, o que hai que facer non é tanto copiar literalmente o modelo sueco como fixarnos nas condicións que o fixeron posíbel e tratar de reproducilas, mediante a acción política, nas nosas respectivas sociedades. De entre todas estas condicións de posibilidade do socialismo sueco, froito do traballo prudente e perseverante da súa socialdemocracia, hai unha que frecuentemente pasamos por alto: a base social deste peculiar modelo socialista. A socialdemocracia sueca, ao contrario que outras socialdemocracias europeas, nunca deixou de ser un partido da clase traballadora sueca. Non só non o deixou de ser nunca na súa base electoral, senón que nin sequera deixouno de ser no seu espírito e na súa práctica. Na socialdemocracia sueca, por exemplo, considérase que os dirixentes de partido deben utilizar (tanto eles como as súas familias) os servizos públicos de sanidade e ensino, que son os mesmos que utiliza a clase traballadora. Menos anecdóticamente, a socialdemocracia sueca fuxiu desde sempre da superstición de considerar que os asalariados eran un sector pouco importante e que a súa acción e interese políticos debían desprazarse cara ao centro social, cara ás clases medias, concentrándose nelas e deixando á clase traballadora e ás súas preocupacións nun segundo plano. A prioridade que a socialdemocracia sueca ven dando á mellora do nivel de vida das clases traballadoras e á defensa da súa autonomía material foi unha constante na práctica e o discurso deste partido. Pero doutra banda, a socialdemocracia sueca nunca incorreu tampouco no erro, tan propio dos partidos á esquerda da socialdemocracia (especialmente dos partidos comunistas), de considerar que as preocupacións das clases medias non debían ter máis que un lugar secundario, se algún, na axenda política da esquerda, e que do que se trataba era unicamente ocuparse dos que estaban peor. Unha visión en boa medida herdada das correntes máis irrealistas (Kautsky, Bebel) da socialdemocracia anterior á Grande Guerra, que aseguraban ver no proletariado ao único elemento progresista da sociedade e ao resto de clases (desde as burguesias até os labregos) como unha masa reaccionaria compacta; pero tamén da concepción bolxevique, que vía no campesinado pobre ao aliado natural do proletariado. Unha idea que, en efecto, tiña sentido para a Rusia de 1917, pero que carecía de fundamento xa na Suecia deses mesmos anos e que hoxe en día (e desde hai anos) é inaplicábel no mundo desenvolvido. En lugar de todas estas visións sobre a política de alianzas entre clases, a socialdemocracia sueca optou, desde o mesmo momento en que chegou ao poder, por tecer unha alianza fundamental entre as clases medias e a clase traballadora que se plasmaba nun obxectivo que interesaba a ambas: conseguir, desenvolver e manter un Estado de Benestar de alta calidade. As políticas universalistas e progresivas dos socialistas suecos, incluíndo a forte presión fiscal, configuraron un modelo social que beneficiaba tanto ás clases medias como á clase traballadora. Mediante esta práctica política, a socialdemocracia sueca puido contar co apoio fiel destes dous sectores sociais que constitúen a ampla maioría da sociedade sueca e, con iso, permanecer de maneira estábel e continuada no poder (a socialdemocracia sueca gobernou o seu país durante 65 dos últimos 80 anos), grazas ao cal, á súa vez, puido profundar no desenvolvemento do devandito modelo universalista, progresivo e igualitario. En Suecia estableceuse, por así dicilo, un círculo virtuoso: canto máis tempo gobernaban os socialdemócratas, tanto máis igualitaria e próspera era a sociedade sueca, tanto máis se beneficiaban diso as clases medias e traballadoras, e tanto máis fieis permanecían estas a os socialdemócratas, o cal permitía que estes permanecesen no poder durante longos períodos, e así sucesivamente. Isto é, por suposto, un relato simplificado de como foron as cousas en Suecia. Neste país, como en calquera outro, os ciclos electorais dependen non só de factores estruturais estábeis senón tamén de fenómenos máis ben conxunturais (como, por exemplo, o carisma dos candidatos). Pero, a pesar de todo, é un feito incontestábel que o modelo social sueco é o produto da longa permanencia dos socialdemócratas no poder e que esta, á súa vez, é consecuencia da captación e fidelización dunha base electoral maioritaria composta basicamente polas clases medias e traballadoras. Aquí é cando o comentarista liberal lémbranos que, recentemente, os socialdemócratas suecos perderon o poder en favor do centro-dereita, e afirma que isto viría demostrar o esgotamento deste modelo de acción política. En realidade, miradas as cousas máis de preto, hai motivos para dubidalo, como nos mostra Vicenç Navarro nun magnífico artigo: as dereitas suecas triunfaron nunhas eleccións onde o seu discurso tradicional de baixar os impostos e desmantelar certas prestacións sociais foi substituido por un discurso comprometido coa firme defensa do Estado de Benestar e onde as rebaixas fiscais apenas aparecían. É dicir, que en Suecia pasou xustamente o contrario do que pasa en boa parte de Europa: se aquí a esquerda, para gañar eleccións, debe apropiarse de boa parte do discurso económico e social da dereita, alí as dereitas só poden triunfar ao prezo de imitar en boa medida o compromiso que os socialdemócratas mostran coa defensa dun Estado de Benestar forte e igualitario. Iso por unha banda. Por outro, cabe sinalar que os socialdemócratas suecos abandonaron boa parte das prácticas que facían que a clase traballadora os percibise como "o seu" partido. Antes dicía que é costume entre os dirixentes da socialdemocracia sueca usar os servizos públicos de sanidade e educación, por ser os mesmos que utiliza a clase obreira. Agora debo engadir que é un costume que estase a perder: como nos lembra Vicenç Navarro no artigo antes mencionado, Göhran Persson, quen foi Primeiro Ministro socialdemócrata de Suecia, recorreu ao único hospital privado de Estocolmo ao necesitar unha intervención cirúrxica, feito que suscitou unha ampla polémica entre as bases socialdemócratas e evidenciou que en boa parte da clase traballadora percíbese un distanciamento entre os dirixentes socialdemócratas e a súa base social máis fiel. De novo menos anecdóticamente, hai que lembrar que o elevado índice de desemprego en Suecia (un 4%, moi baixo para os estándares europeos pero moi alto para os suecos) foi despachado por Persson como unha cuestión pouco relevante durante a campaña electoral, feito que foi aproveitado pola dereita que, apropiándose da retórica socialdemócrata (de novo, que diferenza entre Suecia e o resto de Europa!), autocalificaronse de "partido dos traballadores" e centraron o seu discurso na loita contra o paro, feito que lles reportou o apoio minoritario pero electoralmente decisivo dunha parte da clase traballadora sueca. Así, parece ser que en Suecia, aínda que os socialdemócratas perdan, gaña sempre a socialdemocracia. Gaña o seu discurso, as súas ideas, os seus valores e até a súa retórica. Un partido que queira chegar ao poder, en Suecia, debe "disfrazarse" de socialdemócrata. E iso porque os socialdemócratas suecos aseguráronse unha permanencia no poder a base, non de renunciar aos seus propios valores, senón de mostrar os beneficios que a aplicación destes á tarefa do goberno podía ter tanto para as clases traballadoras como para o resto da sociedade sueca. En lugar de renunciar, estendíase o discurso socialista das clases traballadoras ao resto da sociedade, incorporando no sostemento electoral dun modelo pragmático de socialismo reformista e profundamente democrático que beneficiaba a todos. Así pois, quizáis é hora para os socialdemócratas europeos, de deixar os esforzos por "modernizarse" no peor sentido blairiano da palabra (é dicir, renunciar aos seus propios valores) e comezar a pensar que clase de políticas sociais poden unir á sociedade no apoio á socialdemocracia.